با توجه به ظرفیت و توان ایران در سطح زیر کشت و تولید گیاهان دارویی، برنامهها و طرحهایی برای بهره مندی از فرصتها و مزیت های رقابتی صنعت گیاهان دارویی در نظر گرفته شده است که از جمله آنها طرح توسعه کشت دیم گیاهان دارویی در اراضی شیب دار و کم بازده به عنوان یکی از پروژههای پیشبینی شده در راستای اقتصاد مقاومتی و همچنین سند ملی صنعت گیاهان دارویی در افق 1404 میباشد که انتظار است اهداف زیر را برای کشور محقق سازد:
– کسب سهم 20 درصد ارزش بازار داروی کشور توسط محصولات تأیید شده مبتنی بر داروهای گیاهی و محصولات طبیعی؛
– کسب سهم 20 درصد از ارزش بازار داروی حوزه دامپزشکی کشور توسط محصولات تأیید شده مبتنی بر داروهای گیاهی و محصولات طبیعی؛
– افزایش صادرات گیاهان دارویی و فرآورده های دارویی گیاهی و فرآورده های گیاهی برای حضور در بین 10 کشور اول جهان؛
– کسب 3 درصد سهم تولید علم حوزه گیاهان دارویی و فرآوردههای دارویی گیاهی در عرصه جهانی؛
– کسب 1 درصد سهم ثبت اختراع جهانی در حوزه گیاهان دارویی و فرآوردههای بومی آن و یا در حال انقراض گیاهان دارویی کشور در سازمانهای حفاظت ملی
– کاهش سطح برداشت رسمی و غیررسمی از عرصههای طبیعی به 200 هزار هکتار در افق 1404؛
– افزایش سطح زیر کشت گیاهان داوریی و اسانس دار به 500 هزار هکتار در افق 1404
– افزایش تولید و صادرات گیاهان دارویی و احیاء اراضی شیب دار و کم بازده دیم و مراتع تخریب یافته با کشت گیاهان دارویی سازگار و باارزش، به حدود 283967 هزار هکتار در افق 1404
– سطح توسعه دیم در اراضی شیب دار و کم بازده به 45500 هکتار در افق 1404
همچنین، در برنامه ششم توسعه، افزایش سطح زیرکشت گیاهان دارویی دیم به 11737 هکتار و گل محمدی به 11013 هکتار پیش بینی شده است.
براساس گزارش قرارگاه جهاد اقتصادی بسیج، ظرف سالهای 93 تا 95 با پرداخت نزدیک به 24 میلیون تومان تسهیلات اشتغال زایی توسط بسیج سازندگی، 2 هزار و 300 واحد تولید گیاهان دارویی در کشور راهاندازی شده است. استان فارس با راه اندازی 171 واحد تولید گیاهان دارویی در کشور پیشتاز است. این گزارش حاکی است راه اندازی این تعداد واحد تولیدی گیاهان دارویی و عرقیجات، قریب به 6 هزار شغل پایدار به صورت مستقیم و غیرمستقیم در کشور ایجاد کرده است.
همچنین می توان به دو مزیت زیر از منظر اقتصادی نگاه کرد :
۱ –استفاده ازگیاهان داروئی در خودکفائی، ارز آوری و تحول اقتصاد کشور
وجود اقلیمهای مختلف و گونههای انحصاری در کشور ایران این امکان را بوجود می آورد که انواع بذر گیاهان و مواد موثره منحصر به فرد در ایران تولید و به بازار جهانی ارائه شود. گیاهان داروئی جزو منابع تجدید شونده هستند و بنابراین در درازمدت امکان جایگزینی با نفت را خواهند داشت.
۲-استفاده از گیاهان داروئی در ایجاد اشتغال
برای برداشت محصول یک هکتار گل محمدی (۴۰ تا ۵۰ نفر- روز)، گل گاوزبان (۶۰ تا ۸۰ نفر- روز)، بابونه (۳۰ تا ۴۰ نفر- روز) و زعفران چندین برابر این تعداد کارگر لازم است و چنانچه عملیات خشک کردن، بسته بندی، بازاریابی، صادرات و حمل و نقل را در نظر بگیریم، میتوان در نظر گرفت ایجاد اشتغال آن چه بسیار خواهد بود.
جذابیت های مالی طرح
به گفته کارشناسان مربوطه حدود هفتهزار نوع گیاه دارویی در جهان شناخته شده که تقریبا تمام آنها در ایران وجود دارند اما تاکنون فقط حدود دوهزار و ۵۰۰ نوع آن شناسایی شده است. در کشورمان دوهزار و ٣٠٠ گونه گیاهان دارویی وجود دارد که فقط 90 گونه آن کشت می شود. بسته به نوع گباه دارویی هزینههای تولید متفاوت است.
برای کشت بادرنجبویه در یک هکتار نیاز به تهیه 70هزار نشا با قیمت هر عدد 180 تومان وجود دارد. در حالی که برای کشت هر هکتار به لیمو 70 هزار نشا نیاز است که هر کدام بین 450 تا 600 تومان قیمت دارند . به صورت تفریبی سرمایه اولیه برای شروع به کار یک مزرعه گیاهان دارویی عددی بین 20 تا 70 میلیون تومان است. بازگشت سرمایه اولیه تولید گیاهان دارویی حداقل روی کاغذ قابل توجه است. به عنوان مثال یک هکتار به لیمو از سال دوم در چهار برداشت در حدود 3/5 تن محصول تولید می کند که با توجه به قیمت هر تن آن که حدود 75 میلیون تومان است ، حدودا 300 میلیون تومان نصیب تولید کننده میکند .
گیاه آلوئه ورا ٤ فصل است و در تمام فصول سال قابلیت باردهی دارد اما در اولین دوره کشت، محصول پس از ٦ ماه قابل برداشت است و پس از این دوره گیاه میتواند هر ٣ ماه یکبار محصول بدهد. اگر از هزینه تهیه زمین صرف نظر کنیم، هر هزار متر مزرعه آلوئهورا درحال حاضر بین ٤ تا ٦میلیون تومان هزینه دارد و بهطور متوسط سالانه حدود ٣٠ تا ٤٠میلیون تومان درآمدزایی میکند. بهطور استاندارد در هر مترمربع ٤ بوته آلوئهورا کشت میشود که با در نظر گرفتن این پایه، یک مزرعه هزارمتری نیاز به ٤هزار بوته آلوئهورا دارد. قیمت هر «پاجوش» (برای تکثیر گیاه) آلوئهورا حدود ٥٠٠ تومان است که با این حساب حدود ٢میلیون تومان صرف تهیه گیاه مادر برای یک مزرعه هزار متری میشود. هر گیاه حداقل ٤ تا ٦ کیلو محصول میدهد و قیمت خرید هرکیلو محصول حداقل ٧٠٠ تا ٨٠٠ تومان است. به این ترتیب اگر متوسط باردهی هر گیاه را ٥ کیلوگرم درنظر بگیریم یک مزرعه هزار متری با ٤هزار بوته حدود ٢٠هزار کیلوگرم محصول میدهد. بنابراین در یک دوره سود خالص حدود ١٦میلیون تومان است. این در شرایطی است که گیاه مادر علاوه بر باردهی حدود ١٠ تا ١٦ پاجوش نیز تولید میکند که از این میان باید ٤ پاجوش گیاه حفظ شود و بقیه پاجوشها قابل فروش است. اگر متوسط تعداد پاجوشها را ١٠ عدد در نظر بگیریم در یک مزرعه هزار متری ٤٠هزار پاجوش تولید میشود که هر پاجوش بین ٣٠٠ تا ٥٠٠ تومان خرید و فروش میشود. به این ترتیب درآمد حاصل از فروش پاجوشها نیز حدود ١٢میلیون تومان میشود. با این حساب حداکثر درآمد یک دوره برداشت ٢٨میلیون تومان میشود. در سال اول کاشت، امکان ٣دوره برداشت و از سال دوم امکان برداشت ٤ فصل یا ٤دوره وجود دارد که اگر بخواهیم این مبلغ را با توجه به بازار فعلی در نظر بگیریم در یکسال میتوان حداقل حدود ٤٠میلیون تومان درآمد داشت.
آویشن گیاهی چهار فصل است که در هر سال سه بار برداشت میشود. براي کاشت در هر هكتار زمين تقريبا به تعداد 240-160 هزار نشاء نياز است. در هر یک هکتار 800 کیلو برداشت(و از سال دوم 1000 تا 1200 کیلوگرم برگ خشک آویشن برداشت می شود) قیمت هر کیلو برگ خشک آویشن 15 هزار تا 30 هزار تومان میباشد. این گیاه چندین ساله میباشد و هر سال سه بار گیاه برداشت می شود (از سال دوم ودر مناطق گرمسیری). قیمت برگ خشک آویشن در بدترین حالت 15000 تومان می باشد که در هر هکتار 15 میلیون در سال می شود.
برای کاشت اسطوخودوس در هر هکتار به بیست هزار نشا نیاز است که قیمت خرید هر نشا 350 تومان است. این گیاه بعد از کشت به مدت 15 تا 20 سال قابل برداشت است. در سال اول رویش 0.4 تا 0.7 تن در هکتار، در سال دوم 1.5 تا 2 تن در هکتار، در سال سوم 3 تا 3.5 تن در هکتار و از سال چهارم به بعد 3.5 تا 4 تن در هکتار می باشد. در سال اول این محصول بازدهی ندارد اقتصادی ندارد و در سال چهارم به بازدهی می رسد و صرفه اقتصادی پیدا میکند.
برای کاشت بابونه در هر هکتار به 3 تا 5 کیلوگرم بذر نیاز است که قیمت خرید هر کیلوگرم بذر 250هزار تومان است. عملکرد گل بابونه تازه 500 کیلوگرم تا ۲ تن در هکتار است که پس از خشک شدن، 100 تا 400 کیلوگرم گل خشک بدست میآید. گیاه بابونه ۱۵۰تا۲۰۰ کیلوگرم در هکتار بذر تولید می کند و بذر آن بمدت ۲ تا۳سال از قوه رویشی مناسبی برخوردار می باشد و چنانچه بذرهای این گیاه درشرایط مناسبی نگهداری شود۱۰تا۱۵ سال قوه رویشی خود را حفظ خواهند نمود. قیمت هر کیلو گرم گل خشک بابونه در بازار 24 هزار تومان است.
برای کاشت بومادران در هر هکتار به 2 تا 3 کیلوگرم بذر یا 66 هزار نشا نیاز است که قیمت خرید هر نشا آن 80 تومان است. عملکرد بوماردان 1 تن تا 4 تن در هکتار است که قیمت فروش آن به ازای هر کیلو 340 هزار ریال می باشد.
برای کاشت مریم گلی در هر هکتار به 6 کیلوگرم بذر یا 70 هزار نشا نیاز است که قیمت خرید هر نشا 130 تومان است. این گیاه به صورت چند ساله کشت میشود. در سال اول 2 بار و تا سال نهم 3 بار در هر سال برداشت می شود. در حقیقت گیاه در سال اول بازدهی چندانی ندارد و از سال دوم در هر هکتار 2/5 تن محصول تولید می شود. قیمت هر کیلو گرم سرشاخه خشک 6 هزار تا 8 هزار تومان میباشد.
برای کاشت نعناع در هر هکتار به 600 کیلوگرم ریشه یا 100 هزار قلمه نیاز است که قیمت خرید هر کیلوگرم ریشه 70 هزار ریال و هر قلمه 300 تا 500 ریال است. این گیاه به صورت چند ساله کشت میشود و قسمت مورد استفاده آن سرشاخههای برگدار گیاه است. در سال اول 1 تا 2 بار و در سال دوم 2 تا 3 بار در هر سال برداشت می شود . محصول تازه آن 12 تا 20 تن در سال و برگ خشک آن 1.1 تا 1.8 تن در هکتار میباشد. با احتساب قیمت هر کیلو سرشاخه خشک آن 150 هزار ریال و 1.5 تن برگ خشک، قیمت فروش محصول 22.5 میلیون تومان محاسبه می شود.
زیره سبز گیاهی چهار فصل است که در هر سال سه بار برداشت میشود. براي کاشت در هر هكتار زمين تقريبا به تعداد 8 تا 15 کیلو بذر نياز است و قیمت خرید هر کیلو بذر زیره سبز 22 هزار تومان است. در هر هکتار به طور میانگین 800 کیلوگرم تا 1 تن دانه زیره سبز برداشت می شود که قیمت هر کیلو بسته به فصل از 8 تا 20 هزار تومان به فروش می رسد که دارای توجیه اقتصادی مطلوبی میباشد .
سرمایه مورد نیاز برای احداث یک واحد تولیدی در زمینه داروها و فرآورده های گیاهی بسیار هزینه بر است و به بیش از 2 میلیارد تومان سرمایه اولیه نیاز دارد. البته برخی شرکت ها که در سال های قبل تاسیس شده اند با سرمایه کمتری شروع به کار کرده اند. فضای مورد نیاز برای این کار حداقل 500 مترمربع به اضافه انبار است. بیشترین هزینه برای تهیه و تجهیز واحد تولیدی صرف میشود که یک خط تولید نوپا شکل بگیرد. البته باید در نظر داشت که فقط به تولید یک محصول اکتفا نشود چون به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد. بیشتر شرکتها واحدهایی را زیرمجموعه خودشان دایر کرده اند که به عنوان تحت پوشش فعالیت می کنند. به این خاطر که بتوانند بخشی از نیازهای مالی را به این صورت تامین کنند.
در هر حال با توجه به سودآور بودن این محصولات و فرآورده های گیاهی دارویی، راه اندازی یک خط تولید نیاز به سرمایه کافی و تخصص شاغلان آن دارد. شاید برای حجم تولید کم و محدود با 200 یا 300 میلیون تومان هم بشود کار کرد ولی فقط برای تولید در فضای کوچک با حجم محدود است.
