تعریف گیاه دارویی

امروزه گیاهانی بعنوان گیاه دارویی شناخته میشوند که صفات زیر را داشته باشند.

1-در پیکر این گیاهان مواد خاصی ساخته و ذخیره میشوند بنام (مواد موثره) یا (مواد فعال) که این مواد تاثیر فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زنده برجا میگذارند.این گیاهان برای مداوای برخی از بیماریها مورد استفاده قرار میگیرند.مواد فعال مذکور در طی یک سلسله فرایندهای ویژه و پیچیده بیوشیمیایی ، به مقدار بسیار کم معمولا کمتر از وزن خشک گیاه ساخته میشوند وبه متابولیتهای ثانویه نیز معروفند.

2-کاشت،داشت،برداشت گیاهان دارویی ، صرفا بخاطر استفاده از مواد موثره انها صورت میگیرد.

3-ممکن است اندام خاصی چون ریشه ، ساقه ، برگها ، گل و …حاوی مواد موثره مورد نظر باشد. از این رو نمیتوان تمام اندامهای گیاه مربوط را منبع ماده دارویی مورد نظر دانست.

4-معمولا از اندامهای مورد نظر بصورت تازه استفاده نمیشود (و بهتر است نشود) یعنی اندامهای مورد نظر باید تحت تاثیر عملیات خاصی چون : تمیز شدن ، هوا خوردن ، خشک گردیدن ، پالودگی و … قرار گیرند و پس از ان مورد استفاده واقع شوند.

5-گیاهان دارویی حاوی مواد موثره ، در مقایسه با عموم گیاهان مورد عمل در کشاورزی چون غلات و سبزی ها که بطور عام و روزمره مورد استفاده انسانند در موارد خاصی قابل استفاده اند (برای تولید انها سطوح زراعی نسبتا محدودی نیز کفایت میکند)

اساسا از گیاهان حاوی مواد موثره استفاده های مختلفی بعمل می اید و این گیاهان به سه گروه اصلی شامل : گیاهان دارویی ، گیاهان ادویه ایی و گیاهان عطری طبقه بندی میشوند.

الف) گیاهان دارویی : مواد موثره موجود در این گیاهان بصورت مستقیم یا غیر مستقیم اثر درمانی دارد و بعنوان دارو مورد استفاده قرار میگیرد.

ب) گیاهان ادویه ایی : از مواد موثره فعال موجود در این دسته از گیاهان در صنایع غذایی (کنسرو سازی،نوشابه سازی و …)به منظور بهبود در رنگ ، طعم و مزه انها استفاده میشود.

ج) گیاهان عطری : اندامهای خاصی در این گیاهان حاوی اسانس اند و اسانس از راه تقطیر با بخار اب ، از ان اندام استخراج میشود. گاهی اوقات از یک گیاه به تنهایی میتوان هر سه استفاده را نمود، مثلا نعناع هم در صنایع دارویی مورد استفاده قرار میگیرد (زیرا خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد، همچنین تب بر است و سبب کاهش درد نیز میگردد)، هم حاوی اسانس است و بعنوان یکی از گیاهان عطری معرفی میشود و هم در صنایع غذایی از این گیاه بعنوان ادویه (برای بهبود در طعم مواد غذایی ) استفاده میشود. از گیاهان مشابه نعناع که دارای تمام ویژگیهای فوق باشند، میتوان شوید، اسطوخودوس ، گشنیز و تعدادی دیگر را نام برد. با این همه این گیاهان بطور کلی دارویی تلقی میشوند.

با انکه اندامهای بعضی از گیاهان ، نظیر برگهای درخت گردو ، کاکل ذرت و پوست میوه لوبیا حاوی مواد موثره است که برای مداوای برخی از بیماریها بکار میروند. ولی از این نطر که کاشت، داشت و برداشت انها صرفا به منظور استفاده از مواد موثره موجود در اندامهای گیاهان انجام نمیگیرد، بنابراین اساسا (گیاه دارویی) شناخته نمیشوند. همچنین با انکه دارو اصولا به محصولی از گیاه که حاوی مواد موثره باشد اطلاق میشود(بطوری که مواد مذکور تاثیر فعال زیستی و فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زنده برجای میگذارد)، ولی در اینجا به اندامهای متفاوت خشک شده پیکر گیاه ( اعم از ریشه ، ساقه ، پوست ، گل ، میوه، برگ ) که حاوی مواد موثره میباشند، نیز دارو اطلاق میشود. بلاخره نظر به اینکه مواد طبیعی در گیاهان مانند اسانس ها حاوی ترکیبات دارویی میباشند ، لذا به مواد طبیعی مذکور بطور کلی ممکن است (دارو) نیز اطلاق گردد. مثلا اسانس برگ اکالیپتوس علاوه بر اینکه اساسا یک ماده عطری است ، بعنوان (دارو) نیز شناخته میشود.